O Vas Gereben
pe familijako anav: o Radakovich Jozhef (o Fürged 1823. aprilishi 7.-1868. januari 26., o Bécs):
iskiritori, kas legmajbutzhene ginavenas pasha o Jókai ande 1850-60 bersh. Lesko dad, kon oprune hercegosko ishpano sas, kodo kamlas, hoj rashaj te avel, ba voj phares birisarelas la shkolako patyavipe, phirelas ande vespremoski thaj pechoski shkola, pala kodi avri shude les andaj shkola, ekonomijako sityimasko raklo kerdyilas pe jekh zhagir perdal e Dunyera. Kodol iskiritora, kon ande kodi vrama trajonas, kodo phende, hoj ironijako humoro sasles. Maj palal andej Győr sityilas, kauneski akademija, kathe peski kepzeshoski kruja thaj jekha sityimaski hertija (Duj kaurengi kholna) fundarelas. Kathar 1844 bers andaj Győr bishakerdas peske iskiripe andel Trajoske Kipura thaj Themeski Voja saveske anava sigo pinzharde kerde les. Pala pesko sityipe andej Shoprona sas kaunari, maj ando 1846 bersh juratushi sas andej Peshta, kathe zhutoresko egzameno kerdas. Kathar kadi vrama pala jekh kaver dine avri leske satirikushi iskiripe, vi la Peshtako Divato thaj Akanutni Vrama das butyi leske. Leske humoroske iskiripe vi ande jekh bari ginadyi avri avile. Ande 1848 bersh o stato leske thaj le Arany Janosheske das kodi butyi, hoj te keren jekha politikake niposki hertija: Le Niposko Amal. O zhurnalo voj koordinalisardas andel slobodnone meripesko biuzho, ba kodo vash biniposko, primitivno modo (ande muj chambelindo modoro das duma kaj le prostura) nas lasho. O Arany Janosh, kon andej Salonta trajilas brigasles vi vatyisardas anda kado. Pala o Vilagosh trubusardas te garadyol, maj phandadineles, xutyilde lestar e diploma. Pala o skepisajvelimo numa la literaturake trajilas, kathar panzhvardeshenge bershengo mashkar aba voj sas jekh legmajginado ungriko iskiritori. Ande sa bersh das avri jekh-jekh nyevi ginadyi pasha kodi but rajzura, tarci, niposke trajosko kipo, anekdota iskirindas. Nasul lovengi situacija sasles, so egalisardas kodolesa, hoj diferencialni kalendariumura, niposke ginadya, popularni iskiripe kerdas. (Le gaveski ginadyi, 1851; Gaveske ratya, 1853), ba chi phendas palpale le phure konzervativnosko zhutipe. Ande 1858-59 bersh kerdas le Duj kaurengo zhurnalo. Palaj pacha ando Becho dromardas, hoj te zhanavel le themeske zhurnalura pal delegacijange batchitaripe, ba kathe achanak mulas. Leske praxura ande 1885 bersh andine khere andej Peshta. Kodoleske shaj najisardas pesko popularnipe, hoj peske ginadyangi tema andal reformoski vrama xutyildas kana zulumesko krajisaripe sas pala o Vilagosh, thaj peske ginavarenge das sperantaki illuzija thaj lossh. Ande peske ginadya pala o Jókai zhal, de inke majmishto shukarel o nachilo (le sheltosko angluno dopash). Peske rapsodikushnone dikhimasko modo egalisardas, hoj lasho stilistari, mazako vorbisarindo sas, vi pinzhardas kodi lyuma, pa soste iskirindas. Legmajmishto la Dunyerako perdalutno dehat thaj la Dunyerake perdalutne gaveske manuhsen abrazolisardas. Ande peske ginadya shaj rakhindo o 19. sheltosko angluno dopash Ungrikone Themeske majna sa tipusha, kathar le gavesko mujalo zhi medyevosko alishpano, ande sikavel le reformoska vramake legmajbare manushen (Festetics György, Széchenyi István thaj kade majdur.) thaj le aristokracijaka lyumake bare manushen. Andel vramako rajzo kamlas o fidelipe, majna sa peske ginadya phanglas kaj varisoska historijako pecipe, kaj o zheneskojipe vaj kaj o mozgalmo. Legmajmishto le epizodoske sereplovura, le kotora kamjabajlas. Leske trajoski rachna atunchi ashilasas majmishto te rakhel (vaj sidyarel te rakhel) pesko specialisho rachnako falo, o andekdotizalisaripesko vorbisaripe. Peske butyake estetikalne slabaripe si, le manushesko thaj satahlo, konshtrukcijako shithalipe, peske andekdotako phenipe, vash butvar zorkerado niposkipe la nyeva generacijake pesko popularnipe zurales nachilas. Pesko legmajbaro tharm: mazako shtilusi nas dosta kaj majdurutni kamjaba.
eske butya:
Trajoske kipura thaj birilako kujbo (1847)
Parlagoske kipura (1851)
Tormake rikiti (1855)
Te assas (1855)
Bare vrami, bare manusha (1856)
Le themeske butyara (1857)
Jekh alishpano (1858)
Le pörös raja (1860)
Trajosko rucisardo manush (1862-63)
Barvale raja (1864)
Kaureski aristokracija (1865)
Ungrikona Literaturako Leksikono S-Z, Opruno sheruno: Benedek Marcell
